Σήμερα τρώμε υποτροφίες και βραβεία

Το αρχέτυπο του επιστήμονα αποτελεί ένα αποτελεσματικό ιδεολογικό στερεότυπο που καταφέρνει να κρύψει καλά την εργασιακή πραγματικότητα των ερευνητών. Ακόμα και σήμερα, οι ερευνητές και ερευνήτριες αντιμετωπίζονται συνήθως σαν ένα προνομιούχο τμήμα εργαζομένων που έριξαν κάποια στιγμή πολύ διάβασμα και τώρα έχουν πιάσει την καλή: πληρώνονται καλά και περνάνε τη μέρα τους σε καλογυαλισμένα γραφεία και εργαστήρια, χωρίς πίεση και χωρίς αφεντικά. Το μόνο σωστό στα παραπάνω είναι ότι σίγουρα έχει πέσει και συνεχίζει να πέφτει πολύ διάβασμα. Κατά τα άλλα, η εργασιακή τους πραγματικότητα, ειδικά στην Ελλάδα, τους βρίσκει να εργάζονται για χρόνια πλήρως ανασφάλιστοι, αφού ο μισθός τους βαφτίζεται υποτροφία, και συχνά αναγκασμένοι να είναι διαθέσιμοι 24/7 με ρητή απαίτηση των αφεντικών τους (επιβλέποντες καθηγητές, υπεύθυνοι ινστιτούτων κλπ.). Όσο για τις συμβάσεις εργασίας, περιορίζονται σε ετήσιες, 6μηνες, 3μηνες ή και μηνιαίες οι οποίες σε πολλές περιπτώσεις ανανεώνονται με ευθύνη του ίδιου του ερευνητή. Αν κάτι πάει στραβά με τη χαρτούρα η γραμματεία νίπτει τας χείρας της και εσύ βγάζεις τον μήνα χωρίς μισθό.

Υψηλή οργανική σύνθεση κεφαλαίου με χαμηλές απολαβές

Οι νέοι ερευνητές σήμερα χειρίζονται και αναπτύσσουν προηγμένα εργαλεία, παράγοντας προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής ανταλλακτικής αξίας για βιομηχανίες που σχετίζονται με τεχνολογίες αιχμής. Βιομηχανίες που αποτελούν τον κινητήρα του σύγχρονου καπιταλισμού. Για αυτό και η δουλειά τους καταφέρνει να εξασφαλίσει στα αφεντικά τους εκατοντάδες χιλιάδες μέχρι και εκατομμύρια ευρώ χρηματοδοτήσεων από ευρωπαϊκά (κυρίως) προγράμματα. Φυσικά, από αυτά οι ερευνητές παίρνουν ελάχιστα, χωρίς ένσημα και με ευέλικτο ωράριο. Το να απαιτείται από σένα να χειρίζεσαι μηχανήματα εκατοντάδων χιλιάδων ευρώ, συχνά ολημερίς για να βγει το πρότζεκτ, ενώ πληρώνεσαι λίγο πάνω από τον βασικό και με το άγχος αν ο καθηγητής θα έχει την καλοσύνη να σου ανανεώσει τη σύμβαση είναι η πλέον αντιπροσωπευτική εικόνα στην εγχώρια βιομηχανία έρευνας. Χωρίς τις εργατοώρες και τις απλήρωτες υπερωρίες των ερευνητ(ρι)ών, το χρήμα που εισρέει στους λογαριασμούς των εργαστηρίων και των ινστιτούτων δεν θα υπήρχε. Έτσι εξασφαλίζεται το κεφάλαιο για την αγορά και τη συντήρηση του πανάκριβου εξοπλισμού. Έτσι εξασφαλίζει και το αφεντικό σου τα χρήματα να αγοράσει καινούργιο αμάξι ενώ εσύ δυσκολεύεσαι να μαζέψεις λεφτά για ένα ταξίδι.

Με λίγα λόγια, οι ερευνητές και οι ερευνήτριες είναι ένα τμήμα της σύγχρονης εργατικής τάξης που υφίσταται την ίδια εκμετάλλευση με άλλα τμήματά της. Οι υποψήφιοι διδάκτορες πολλές φορές δεν αμείβονται ενώ στην καλύτερη έχουν μια υποτροφία που τους παρέχει από 700 μέχρι 900 ευρώ τον μήνα. Ταυτόχρονα, οι μεταπτυχιακοί φοιτητές που δουλεύουν κανονικότατα σε προγράμματα που αποφέρουν χρήματα στο πανεπιστήμιο και τις εταιρείες βρίσκονται σε ακόμη χειρότερη μοίρα, με ένα μικρό ποσοστό να βρίσκει μια αντίστοιχη σύμβαση-υποτροφία το πολύ για 500 ευρώ. Και σαν να μην έφταναν όλα αυτά, μια σύμβαση μπορεί να μην ανανεωθεί για κάνα-δυο μήνες, συχνά χωρίς προειδοποίηση, με αποτέλεσμα κάποιοι ερευνητές να αναγκάζονται να κάνουν μεροκάματα σε μαγαζιά για να πληρώσουν το νοίκι τους.

Δεν δουλεύεις, ‘εκπαιδεύεσαι’

Που βρίσκεται το μυστικό; Στο ότι όλοι οι παραπάνω θεωρούνται φοιτητές δηλαδή εκπαιδευόμενοι. Αυτό ακριβώς δήλωσε διευθυντής ινστιτούτου του Ηρακλείου όταν εκπρόσωποι ερευνητικού συλλόγου ζητήσαν ασφάλιση και μεγαλύτερο μισθό. Για τα αφεντικά της έρευνας δεν υπάρχει καμία υποχρέωση να αμείβεσαι, πόσο μάλλον να ασφαλίζεσαι, για τη δουλειά που κάνεις πολύ απλά γιατί με έναν μαγικό τρόπο η δουλειά σου δεν θεωρείται δουλειά αλλά ‘έρευνα’. Έτσι, μια εργασία που παράγει κέρδος και απαιτεί από σένα να αφιερώνεις εκεί όλον τον χρόνο σου βαφτίζεται ‘εκπαιδευτική διαδικασία’. Με αυτό το εργοδοτικό ταχυδακτυλουργικό το ινστιτούτο δεν έχει την υποχρέωση να σε πληρώνει, μάλιστα το γεγονός ότι σε πληρώνει ενώ ‘εκπαιδεύεσαι’ εμφανίζεται ως χάρη από τους μεγαλόψυχους γκουρού των ερευνητικών ιδρυμάτων. Είναι το ίδιο τρικ που χρησιμοποιούν τα μεγάλα αφεντικά του ξενοδοχειακού τομέα ή τα μικρά αφεντικά (γραφεία, εργολάβοι κλπ.) που υποτιμούν την εργασία σου βαφτίζοντάς την ‘πρακτική’.

Από την πραγματικότητα αυτήν δεν γλιτώνουν ούτε οι μεταδιδακτορικοί ερευνητές που δουλεύουν με συμβάσεις ορισμένου χρόνου συχνά στο ίδιο καθεστώς υποτροφίας και βρίσκονται σε ένα συνεχές κυνήγι προγραμμάτων χρηματοδότησης ενώ ταυτόχρονα αναγκάζονται από τους επιβλέποντες να αναλαμβάνουν το μανατζάρισμα του εργατικού δυναμικού ενός εργαστηρίου. Αν τώρα είσαι γυναίκα και κάνεις το λάθος να μείνεις έγκυος, το καθεστώς των ολιγόμηνων συμβάσεων το κάνει εύκολο απλά να μην σου ανανεώσουν τη σύμβαση αντί να σου πληρώνουν την άδεια μητρότητας. Είναι στην ευχέρεια του εκάστοτε καθηγητή αν θα σε απολύσει ή θα σου επιτρέψει να αμείβεσαι όσο φροντίζεις το παιδί σου.

Ο χρόνος

Όπως και πολλές άλλες δουλειές έτσι και η έρευνα δεν έχει ωράριο. Κι αν η σύμβασή σου μιλάει για 40 ώρες πενθήμερη εργασία, στην πράξη το ωράριο είναι ελεύθερο. Δηλαδή; Είσαι ελεύθερος και ελεύθερη να δουλεύεις όλη μέρα. Εφόσον για τα κεφάλια των ιδρυμάτων η έρευνα δεν είναι δουλειά, το χαρτί που υπογράφεις δεν είναι εργασιακή σύμβαση με εκατέρωθεν υποχρεώσεις αλλά μια συμφωνία που δεσμεύει αποκλειστικά εσένα απέναντι στους στόχους του εργαστηρίου. Η έρευνα δεν γνωρίζει από 8ωρα, σαββατοκύριακα και άλλα τέτοια που απασχολούν την εργατιά. Η έρευνα είναι μια ιερή δραστηριότητα που απευθύνεται σε αφοσιωμένους προσκυνητές που δέχονται την ιεραρχία και τις αξίες της. Πιστούς στην ιδεολογία της προόδου και φιλόδοξους που ανταγωνίζονται τον διπλανό τους στην κούρσα των paper διασφαλίζοντας έτσι την καινοτομία.

Μέχρι να τελειώσει το πείραμα ή το πρότζεκτ, η μέρα, η βδομάδα και ο μήνας απαιτούν να είσαι μόνιμα stand by. Να δέχεσαι και να απαντάς σε τηλεφωνήματα και email το βράδυ, μέσα στο σαββατοκύριακο ακόμη και στις διακοπές. Όλος σου ο χρόνος είναι δυνητικά εργάσιμος. Πολλές φορές μάλιστα αναγορεύεται και επίσημα εργάσιμος ανεξάρτητα από το τι λέει η σύμβαση: πρόσφατη είναι η περίπτωση όπου υπεύθυνος μεγάλου ερευνητικού γκρουπ στο Ηράκλειο απαίτησε από όλους τους μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς να εργάζονται στο εργαστήριο όλα τα σαββατοκύριακα επ’ αόριστον, εμπνεόμενος και από το παραγωγικό πνεύμα του νόμου Χατζηδάκη.

Τι καλύτερο από το να δουλεύεις όλη μέρα στην υπηρεσία της προόδου; Για αυτό εξάλλου ζούμε σε έναν κόσμο που όλο και προοδεύει με ειρήνη, υγεία, φθηνή ενέργεια, καθαρό νερό, χαμηλά ενοίκια, καλούς μισθούς και όλο και περισσότερο ελεύθερο χρόνο. Ε;

Η έρευνα είναι δουλειά

Η έρευνα είναι μια βιομηχανία με εργάτες και εργάτριες που παράγουν κερδοφόρα προϊόντα για άλλες φιλικές κερδοφόρες βιομηχανίες: αυτοκίνητα, biogenetics, ιατρική, φαρμακευτικές, ενέργεια, κατασκευαστικές ακόμα και για τη βιομηχανία όπλων. Είναι μια βιομηχανία με εργάτες και εργάτριες σαν όλες τις άλλες. Και όπως συμβαίνει σε δουλειές που σχετίζονται με επιστήμη, τεχνολογία και υπηρεσίες, έτσι κι εδώ το εργοδοτικό αφήγημα σου μαθαίνει να μην θεωρείς τον εαυτό σου μισθωτό που έχει ανάγκη από ωράριο, μισθό και ασφάλιση.

Η εργατική οργάνωση στον κλάδο της έρευνας πρέπει λοιπόν πρώτα από όλα να αναμετρηθεί με αυτό. Να απογυμνώσει την έρευνα από το ιδεολογικό περιτύλιγμα των εκπαιδευόμενων υπότροφων και να κάνει ορατή τη μισθωτή σχέση του ερευνητή με τον καθηγητή του. Να χτυπήσει την ιερότητά της και να αποκαταστήσει τον κοσμικό εκμεταλλευτικό της χαρακτήρα. Κι αν σε έναν άλλο κόσμο η δουλειά ως δραστηριότητα πρέπει να είναι και έρευνα, σε αυτόν τον κόσμο το μόνο σίγουρο είναι ότι η έρευνα είναι δουλειά.